«Севги шароби», Г. Доницетти

Уч пардали опера.

Бастакор: Г.Доницетти.

Ф.Романи либреттоси.

Саҳналаштирувчи режиссёр: Ўзбекистон ва Озарбойжон халқ артисти, Давлат мукофоти совриндори, профессор Фирудин Сафаров;

Саҳналаштирувчи рассом: Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими Зубайдулло Ботиров.

Спектакль давомийлиги: 2 соат 20 дақиқа.

Илк намойиш 1832 йил 12 майда Миланда бўлиб ўтган.

Ўзбекистонда, А.Навоий номидаги ДАКТ саҳнасида илк бор 2005 йилда саҳналаштирилган.

Сюжети
Флоренция яқинидаги кичикроқ қишлоқлик Неморино исмли деҳқон йигит ҳамқишлоғи Адинага ошиқу беқарор бўлиб қолган. Адина ва Жанеттанинг Тристан ва Изольда ўртасидаги муҳаббат ҳақидаги суҳбатини эшитиб қолган Неморино жонга оро кирувчи эликсирни нима қилиб бўлса ҳам топишга бел боғлайди.
Қишлоққа сержант Белькоре қўмондонлигидаги аскарлар кириб келишади. Келишган ва қувноқ Адина дарҳол сержантнинг эътиборини тортади. У қизга гулдаста совға қилади, бу билан Неморинонинг рашкини қўзғатади ва қизга тўй кунини белгилашни таклиф этади.
Адина унинг хушомадларини рад этади. Деҳқонлар омадсиз хуштор – Неморинони калака қиладилар.
Қишлоқда бадавлат кийинган нотаниш кимса – сайёр табиб Дулькамара пайдо бўлади. Дори-дармонлардан ташқари унда камёб доривор – севги шароби ҳам бор. «Бальзам» савдоси авжида. Табибнинг ёрдамидан умидвор бахтсиз Неморино ҳам унга мурожаат қилади. Уялиб-нетиб ўтирмай, Дулькамара хуштор йигитга оддий мусаллас солинган идишни тутқазади ва «ғаройиб эликсир»ни фақат бир кеча-кундуздан сўнг истеъмол қилиш мумкинлиги ҳақида огоҳлантиради. Бу вақт оралиғида фирибгар бу ерлардан анча узоқда бўлишига умид қилади. Бироқ Неморино шиша идишдаги ичимликни шу заҳотиёқ сипқоради. «Эликсир»нинг таъсири дарҳол сезилади...
Неморинонинг ўзини тутишида кескин ўзгаришни пайқаган Адина ҳайрон қолади. Йигит бирданига қувноқ бўлиб қолган, ҳазил-ҳузул қилар, кулар, қўлларини силкир ва эрталабгача севги хасталигидан бутунлай халос бўламан, дерди... Жасур сержантнинг ташрифидан сўнг Адина Неморинонинг таъзирини бериш йўлини топгандай бўлади. Қиз Белькорега муҳаббатини изҳор қилади ва шу бугуноқ тўй қилишга рози эканлигини билдиради. Неморинонинг кайфи шу заҳотиёқ тарқалади.
Адинанинг уйи олдидаги ҳовли меҳмонлар билан тўлиб-тошган. Жонга оро кирувчи ичимликдан яна бир порция сотиб олиш учун Неморинога зудлик билан пул керак. Сержант унга аскарликка ёзилишни ва бунинг учун пул олишни таклиф этади. Кутилмаганда бутун қишлоққа қизиқ бир янгилик тарқалади: Миланда Неморинонинг амакиси вафот этганмиш ва йигитга ўзининг бутун бойлигини мерос қилиб қолдирганмиш.
Энди Неморино – бой-бадавлат куёв ва қизлар унга эътибор қарата бошлайдилар, йигит эса буни рўй-рост қабул қилади ва сеҳрли эликсирнинг таъсирига йўяди.
Хуллас, Адина Неморинога Белькоредан сотиб олинган аскарликка ёлланиш тилхатини топширади. Қиз Неморинога севги изҳор қилади ва унинг рафиқаси бўлишга розилик беради. Деҳқонлар бахт кулиб боққан йигитни яна бир янгиликдан воқиф қилишади: энди у катта бойлик эгаси. «Севги шароби» туфайлигина севишганлар бир-бирларига етишганига ҳаммани ишонтириб, Дулькамара қолган шишаларни тезгина сотиб битиради. Деҳқонлар ёш келин-куёвларни хурсандчилик ила қутлашади.

Қисқача мазмуни

I парда
Флоренция яқинидаги кичикроқ қишлоқлик Неморино исмли деҳқон йигит ҳамқишлоғи Адинага ошиқу беқарор бўлиб қолган. Соҳибжамолнинг севгисига қандай эришиш мумкин? Бу фикр Неморинога тинчлик бермайди. Мана, ҳозир ҳам баланд буталар орқасига беркиниб Адинанинг дугонаси Жанетта билан суҳбатига қулоқ тутмоқда. Икки дугона Тристан ва Изольда ҳақидаги қадимий ривоятга маҳлиёлар. Уларнинг гапларидан Неморино аллақандай ғаройиб эликсир ҳақида эшитиб қолади: – “Тристан уни ичиб улгурмаган ҳам эдики, Изольда шу ондаёқ уни севиб қолди!» Йигит нима қилиб бўлса-да, жонга оро кирувчи эликсирни қидириб топишга аҳд қилади.
Барабан садолари янграйди, қишлоққа сержант Белькоре бошчилигидаги аскарлар кириб келадилар. Гўзал ва шўх-шодон Адина шу ондаёқ жасур йўлбошчининг эътиборини тортади. У қизга гулдаста инъом этади ва бу билан Неморинони рашк оловига ташлайди.
Белькоре узоқ ўйланиб ўтирмайди: Адина дарҳол тўй кунини белгилаши лозим! Бироқ сержантнинг ўзига бино қўйгани қизга ёқмайди. Қиз унинг хушомадларини рад этади. Деҳқонлар омади чопмаган Неморинонинг устидан кулишади. Вақти келадики, сержант Белькоре соҳибжамолга эришади – ана шунда ҳамма Неморинони роса калака қилишади.
Бутун қишлоқ бой-бадавлат кийинган кишининг пайдо бўлганидан саросимада. Нотаниш кимса сайёр табиб Дулькамара бўлиб чиқади, у ўзи билан дори-дармонларнигина олиб келмаган эди. Унда жуда ноёб доривор – севги шароби ҳам бор эди. Бунинг устига, нархи ҳам қиммат эмас. «Бальзам» қўлма-қўл бўлиб сотилмоқда. Бахтсиз Неморино ҳам ёрдам умидида табибга мурожаат қилади. Унга «Изольданинг бошини айлантирган» худди ўша шароб керак. Хуштор йигитга Дулькамара ҳеч иккиланмай оддий мусаллас тутқазади, бироқ «ғаройиб эликсир»ни фақат бир кеча-кундуз ўтгандан кейин ичиш мумкин, дея огоҳлантиради. Шу вақт ичида фирибгар бу ерлардан анча олисда бўлади-да. Неморино шунчалик сабрсизки, бир кеча-кундуз ўтишини кутмасданоқ шиша идишдаги ичимликни шу заҳотиёқ бўшатади. «Эликсир»нинг таъсири жуда тез сезилади... Ҳайрон бўлиб қолган Адина Неморинонинг ўзини тутишидаги яққол фарқни сезади. Йигит қувноқ бўлиб қолган, ҳазил-ҳузул қилади, кулади, қўлларини сермаб юради… Унга нима бўлди? У ҳатто қиз томонга қайрилиб ҳам қарамайди! Эрталабгача севги дардидан халос бўламан, деб ҳаммага жар солади. Жасур сержантнинг ташрифидан сўнг Адина Неморинонинг боплаб таъзирини бериш йўлини топгандай бўлади. У Белькорега севги изҳор қилади.
Кутилмаганда сержант тонг отиши билан қишлоқдан кетиш ҳақида буйруқ олади. Неморинонинг бепарволигидан буткул ҳафсаласи пир бўлган Адина сержат билан тўйни шу бугуноқ қилишга розилик беради. Буни эшитган заҳотиёқ Неморинонинг кайфи тарқаб кетади. Севган қизидан умрбод жудо бўлишини сезгач, бахтсиз йигит тўйни жиллақурса эртагача қолдириб туришини қиздан ўтиниб сўрайди. “Бутунлай ақлдан озибди”, – дея кулади Адина, қарорини ўзгартириш мумкинлиги ҳақида ўйларкан. Ўзидан йўқ хурсанд бўлган сержант шу ерда ҳозир бўлганларнинг барчасини тўйга таклиф этади.

II парда
Адиналарнинг ҳовлиси олдидаги ҳовли меҳмонлар билан тўлиб-тошган. Энг кўринарли жойда шод-хуррам ва беташвиш Дулькамара Адина билан қўшиқ куйламоқда.
Неморинонинг ташвиши ўзига етарли. Унга зудлик билан пул керак. Пул бўлмаса, жонга оро кирувчи ичимликнинг навбатдаги порциясини қўлга кирита олмайди. Вақт эса кутиб турмайди. Адина анави калондимоғнинг рафиқасига айланишига оз фурсат қолди. Белькоре пул топишга ваъда беради. Неморино аскарликка ёлланса, унга йигирма скуди беришади. Йигит ўйланиб қолади, лекин ҳарқалай бир қарорга келади. Қаламнинг бир ҳаракати билан у аскарликка ёлланади-қўяди. Қўлига қимматбаҳо тангаларни қисиб олгача у Дулькамарани излашга жўнайди. Янги аскарга эга бўлиб олган ва йўлига ғов бўлиб турган рақибини четга сурган сержант содда йигитнинг ортидан кулиб қараб қолади.
Кутилмаганда бутун қишлоқда қизиқ гап тарқалади: Миланда Неморинонинг амакиси вафот этганмиш, у йигитга ўзининг мол-мулкини қолдирганмиш. Бунга ишонқирамаганлар ҳам топилади, бироқ... хабарни мактуб ташувчи тасдиқлайди, ҳарҳолда у ҳақиқат билан уйдирмани ажрата олади-ку.
Табибнинг «севги шароби»га тўйиб олган Неморинонинггина сўнгги воқелардан хабари йўқ. Дулькамара бу гал доривор сўзсиз таъсир қилишига кафолат берган ва йигит орзу-умидлар билан тўлиб-тошган. Ҳақиқатан ҳам, йўлида учраган биринчи қиз – Жанетта унга жуда қизиқиб назар ташлайди. Нима десангиз денгу, у бой-бадавлат куёв ахир... Илтифотлар ва мақтовларни Неморино худди шундай бўлиши керакдек қабул қилади. Вафосиз Адинани эса умуман кўрмаганга олади.
Дулькамара таажжубда. Шиша идиш ичидаги суюқлик ҳақиқатан ҳам сеҳрли экан, шекилли. “Адина ҳам мўъжизакор эликсирдан ичиб кўрмасмикин?” – таклиф этади у. Аммо қиз рад этади: ўзининг ҳис-туйғулари кучига ишонади ва жодугарнинг хизматига муҳтож эмас. Неморинони чақириб, Адина унга Белькоредан сотиб олган аскарликка ёлланиш тилхатини беради: пул сержантга қайтарилган ва ўсмир йигит энди озод. Устига устак, кеккайган соҳибжамол йигитни севиши ва унга турмушга чиқишга рози эканлигини эшитган Неморино қулоқларига ишонмайди. Деҳқонлар бахти кулган йигитни яна бир янгиликдан воқиф қилишади: энди у катта бойлик эгаси.
Сержант Белькоренинг тушкунлиги узоқ чўзилмайди, дунёда нима кўп, бошқа аёллар кўп... «Севги шароби» туфайлигина севишганлар бир-бирларига етишганига ҳаммани ишонтириб, Дулькамара қолган шишаларни тезгина сотиб битиради. Деҳқонлар ёш келин-куёвларни хурсандчилик ила қутлашади.